Definicje te podzielone zostały na 1 grupę znaczeniową. Jeżeli znasz inne znaczenia pasujące do hasła „pogląd wykluczający istnienie Boga” lub potrafisz określić ich nowy kontekst znaczeniowy, możesz dodać je za pomocą formularza znajdującego się w opcji Dodaj nowy. Pamiętaj, aby opisy były krótkie i trafne. Tak jak w lietraturze dzieło klasyczne broni się samo, tak zawsze uważałam, że „najprawdziwsza prawda” – Bóg nie istnieje – również obroni się sama. Wszak jest „najprawdziwszą prawdą” Najprostsza, łopatologiczna definicja ateizmu (Wikipedia) : Ateizm – pogląd odrzucający wiarę w istnienie wszelkich bogów. A kiedy nie wierzy się w Boga, to wierzy się w brednie. Światło jest darem Boga, nawet oczy są Jego darem, ale otwarcie czy zamknięcie oczu zależy od nas. Innymi słowy, Wiara jest darem łaski, inicjatywą Jego Miłości, ale przyjęcie jej zależy od dobrej woli człowieka. Trzeba działać w dobrej wierze, aby móc przyjąć łaskę Definicje te zostały podzielone na 1 grupę znaczeniową. Jeżeli znasz inne definicje dla hasła „człowiek odrzucający wiarę w istnienie bogów” lub potrafisz określić ich nowy kontekst znaczeniowy, możesz dodać je za pomocą formularza dostępnego w zakładce Dodaj nowy. Pamiętaj, aby opisy były krótkie i trafne. w marcowe zginął Juliusz Cezar ★★★ ISLAM: głosi wiarę w Allaha ★★★ MISJA: szerzy wiarę ★★★ SADAT: prezydent Egiptu, zginął w zamachu ★★★ ATEIZM: pogląd odrzucający wiarę ★★★ HEKTOR: zginął z ręki Achillesa ★★★ KRATKI: za nie za okradanie ★★★ sashenka7: URIASZ: zginął za sprawą Dawida Vay Tiền Trả Góp 24 Tháng. Zbyt wcześnie na test? Tutaj znajdziesz materiały do nauki o oświeceniu: oświecenie,oświecenie – prezentacja. Przykładowy sprawdzian z oświecenia z odpowiedziami Skąd wzięła się nazwa oświecenie?Jak w Anglii nazywano epokę oświecenia?Jaką nazwę tych czasów stosowano we Francji?Kto jest autorem słów „Myślę, więc jestem”?Jakie wartości były najważniejsze w epoce oświecenia?Na który wiek przypada oświecenie?Jakie wydarzenie uznaje się za koniec oświecenia w Polsce?Podaj daty trzech rozbiorów w którym roku powstała Konstytucja 3 nazywamy sejm, którego rolą był m. in. opracowanie konstytucji?Jaki król panował w Polsce za czasów oświecenia?Jak nazywał się ówczesny władca Rosji?Co jest źródłem poznania według racjonalistów?Jak nazywa się nurt filozoficzny mówiący o tym, że wiedza pochodzi z doświadczenia?Podaj nazwiska trzech filozofów oświeceniowych. Jak nazywa się pogląd odrzucający wiarę w Boga i wartości duchowe?Podaj nazwisko polskiego pisarza reprezentującego nurt w literaturze:klasycyzm – sentymentalizm – rokoko –Uzupełnij notatkę o obiadach czwartkowe były to spotkania indywidualistów i artystów organizowane przez …Spotkania miały miejsce w latach … Brali w nich udział między innymi (podaj min. 2 nazwiska) …Na znak tego, że …, podawano suszone prezentowane podczas obiadów czwartkowych publikowane były później w czasopiśmie „… Przyjemne i Pożyteczne”.Napisz, o jakie osiągnięcia oświecenia w Polsce chodzi:Najstarszy teatr w Polsce, założony w 1765 roku – …Nowoczesna szkoła, założona w Warszawie przez Stanisława Konarskiego – …Biblioteka, której zbiory były jednymi z największych w Europie, założona przez dwóch braci – …Pierwsza polska gazeta wydawana na wzór angielskiego pisma „The Spectator” – …Kto zasłynął z pisania bajek, satyr i poematów heroikomicznych? By poznać odpowiedzi, przejdź do strony nr 2 ↓↓↓ Strony: 1 2 Odpowiedzi Nazwa oświecenie pochodzi od światła jako metafory Anglii nazywano epokę oświecenia nazywano wiekiem Francji stosowano nazwę wiek słów „Myślę, więc jestem” jest barokowy myśliciel wartościami w epoce oświecenia była wiedza i przypada na XVIII koniec oświecenia w Polsce uważa się rok 1822, kiedy Adam Mickiewicz wydał pierwszy tom swoich Polski miały miejsce w latach: 1772, 1793, 3 Maja uchwalona została w 1791 którego rolą był m. in. opracowanie konstytucji, nazywamy Sejmem Wielkim lub Polsce za czasów oświecenia panował Stanisław August Rosji panowała caryca Katarzyna racjonalistów źródłem poznania jest filozoficzny uznający, że wiedza pochodzi z doświadczenia, to oświeceniowi to między innymi Immanuel Kant, Wolter i Jean Jaques Rousseau. Pogląd odrzucający wiarę w Boga i wartości duchowe nazywamy nazwisko polskiego pisarza reprezentującego nurt w literaturze:klasycyzm – Ignacy Krasickisentymentalizm – Franciszek Dionizy Kniaźninrokoko – Franciszek KarpińskiUzupełnij notatkę o obiadach czwartkowe były to spotkania indywidualistów i artystów organizowane przez króla Stanisława Augusta miały miejsce w latach ok. w nich udział między innymi Ignacy Krasicki i Adam Naruszewicz, Kajetan Węgierski, Hugo Kołłątaj i znak tego, że król uważa spotkanie za zakończone, podawano suszone prezentowane podczas obiadów czwartkowych publikowane były później w czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”.Napisz, o jakie osiągnięcia oświecenia w Polsce chodzi:Najstarszy teatr w Polsce, założony w 1765 roku – Teatr Narodowy w WarszawieNowoczesna szkoła, założona w Warszawie przez Stanisława Konarskiego – Collegium NobiliumBiblioteka, której zbiory były jednymi z największych w Europie, założona przez dwóch braci – Biblioteka ZałuskichPierwsza polska gazeta wydawana na wzór angielskiego pisma „The Spectator” – „Monitor”Z pisania bajek, satyr i poematów heroikomicznych zasłynął Ignacy Krasicki. Potrzebujesz szybkiej powtórki z oświecenia? Obejrzyj poniższy film. Strony: 1 2 Termin „oświecenie” dotyczy nie tylko sfery literatury XVIII i pierwszych lat XIX wieku, swoim zakresem obejmuje całokształt zjawisk i procesów zachodzących wówczas w Europie. Oświecenie to cała formacja kulturowa charakteryzująca się swoistymi cechami ideologii, myśli filozoficznej, sztuki oraz formami rozpowszechniania i obiegu piśmiennictwa. Mimo oczywistych odrębności narodowych, Oświecenie miało zasięg ogólnoeuropejski – powszechnie za centrum kulturowe uznawano Paryż, a język francuski stał się językiem elity intelektualnej i towarzyskiej całej Europy, wyjątkowo szybko również następowała żywa wymiana myśli pomiędzy poszczególnymi „oświecenie” dotyczy nie tylko sfery literatury XVIII i pierwszych lat XIX wieku, swoim zakresem obejmuje całokształt zjawisk i procesów zachodzących wówczas w Europie. Oświecenie to cała formacja kulturowa charakteryzująca się swoistymi cechami ideologii, myśli filozoficznej, sztuki oraz formami rozpowszechniania i obiegu piśmiennictwa. Mimo oczywistych odrębności narodowych, Oświecenie miało zasięg ogólnoeuropejski – powszechnie za centrum kulturowe uznawano Paryż, a język francuski stał się językiem elity intelektualnej i towarzyskiej całej Europy, wyjątkowo szybko również następowała żywa wymiana myśli pomiędzy poszczególnymi krajami. Oświecenie to czas wielkich filozofów, encyklopedystów i uczonych dokonujących przełomowych odkryć w rozmaitych dziedzinach nauki, okres znaczącego zainteresowania sztuką, muzyką, literaturą, wiek bardzo dynamicznego wzrostu słowa pisanego i jednocześnie rozszerzania się jego zasięgu. Epoka ta przyniosła wiele przełomowych wydarzeń. We Francji zaowocowała Wielką Rewolucją i Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela, niedawne kolonie angielskie w Ameryce Północnej wywalczyły wolność, tworząc Stany Zjednoczone, a Polsce natomiast myśl oświeceniowa zainicjowała wielki ruch reform zwieńczony Konstytucją 3 postawą znamienną dla Oświecenia był krytycyzm odnoszący się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych, do Kościoła i form życia religijnego, do ustaleń nauki. Myśl oświeceniowa znajdowała swoje źródła w rozumowej metodzie dążenia do wiedzy i to właśnie rozum stał się w tym okresie prawdziwym przedmiotem kultu. Za jego pomocą próbowano rozstrzygnąć dyskutowane wówczas problemy światopoglądowe, a zwłaszcza kwestię podstaw myślenia i działania człowieka w otaczającej go rzeczywistości. To właśnie racjonalizm – główny nurt myślowy XVIII w. odcisnął największe piętno na epoce Oświecenia i tak też był traktowany przez świadomych tego, co się wówczas działo myślicieli. Ludzie tych czasów mówili o swojej epoce jako o „wieku rozumu”, „wieku filozofów” czy wreszcie jako o „wieku oświeconym”. Należy przyznać im rację, bowiem epoka ta była przełomowym ogniwem w rozwoju europejskiego kręgu kulturowego – przemiany w sferze myśli oraz przekształcenie się najważniejszych instytucji życia kulturalnego sprawiły, że oświecenie stało się formacją otwierającą rozwój kultury nowoczesnej. Nazwa „Oświecenie” powstała początkowo w terminologii niemieckiej – Aufklärung. We Francji określano ją jako le siècle philosophique ‘wiek filozoficzny’ albo le siècle des lumières ‘wiek oświecenia’, które przyjęło się także w Polsce. Wszystkie te nazwy oddają przełomowość epoki, którą określają. Światło jest tu metaforą wiedzy, rozsądku, negacją zabobonów, przesądów, prawa natury. Oświecenie to epoka odznaczająca się autonomią rozumowania, wręcz kultem wyswobodzonego spod kanonów sposobów myślenia rozumu, epoka dążąca do ustalenia racjonalnych praw kierujących rzeczywistością. Jak to określił Immanuel Kant stanowiła „wyjście ludzi ze stanu niesamodzielności przez nich samych zawinionego”. Oświecenie to epoka współtworząca prawie cały wiek XVIII, zahaczająca również o wiek XIX. Umownie zamykają ją ważne wydarzenia historyczne z terenów Francji: rozpoczyna je koniec panowania Ludwika XIV a kończy rewolucja francuska. Jest to czas wielkiego rozwoju kultury i stopniowej kompromitacji porządku politycznego opartego na dynastiach i wówczas walka o hegemonię w Europie i dochodzi do wyraźnej zmiany układu sił politycznych. Rolę swoją zwiększyła Anglia, zmniejszyło się natomiast znaczenie Francji i Austrii. Zmiany te wiązały się z przekształceniem modelu sprawowania władzy – z XVII-wiecznego absolutyzmu w absolutyzm oświecony. Oznaczał on usprawnienie funkcjonowania państwa, polepszanie systemu zarządzania i administracji, porządkowanie go zgodnie z zasadą skuteczności, a nie okazywania wielkości władcy utożsamianego z państwem, jak to działo się za rządów Ludwika XIV – „Króla Słońce”.W 1776 roku na niepodległość wybijają się Stany Zjednoczone Ameryki Północnej i ogłaszają pierwszą na świecie demokratyczną konstytucję. W 1789 roku we Francji wybucha rewolucja rozpoczęta zburzeniem Bastylii – symbolu starego porządku. Zgromadzenie Narodowe ogłasza Deklarację Praw Człowieka i Obywatela kładącej kres absolutyzmowi królewskiemu i zrównanie w prawach wszystkich stanów. Głoszone jest hasło: „Równość. Wolność. Braterstwo”.Wielka Rewolucja Francuska jest wydarzeniem, które rozpoczęło kryzys formacji oświeceniowej. Zburzyła ona, co prawda, stary porządek, ale nie przyniosła, jak oczekiwano, rozwiązania wszelkich trudnych problemów społecznych. Co więcej, ujawniła szereg nowych, z którymi należało się zmierzyć. Krytycyzm – idea głoszona w XVIII stuleciu, jeden z najważniejszych wyróżników formacji oświeceniowej i jej przedstawicieli. Krytycyzm ściśle łączy się z racjonalizmem. Jego wyznawcy byli przekonani, że wszystko trzeba zweryfikować oraz na nowo uzasadnić – bądź obalić, trzeba przy tym sięgnąć po inne niż dotychczasowe sposoby argumentacji i stawiania problemów. Krytycyzm dotyczył głównie tradycyjnych instytucji społecznych i politycznych oraz uznawanych autorytetów, przejawił się również w myśli filozoficznej i naukowej odwołującej się do fundamentalnych osiągnięć nauki w XVII wieku. Jedną z jego najbardziej widocznych oznak była krytyka religii, autorytetu objawienia i instytucji kościelnych prowadząca do postaw deistycznych, a nawet ateistycznych. Krytyczna postawa oświeceniowych myślicieli miała na celu stworzenie nowego poglądu na świat i nowego ustroju – kierunek filozoficzny i postawa wobec rzeczywistości akcentujące rolę rozumu w procesie poznawania świata. Jego podstawę stanowi system myślowy Kartezjusza, a także Spinozy i Leibniza. Racjonalizm, odmiennie niż empiryzm, zakładał, że rozum stanowi zasadnicze źródło poznania i narzędzie pozwalające zweryfikować, czy coś jest prawdziwe. Uważał także, że może istnieć poznanie niezależne od doświadczenia oraz wiedza niewymagająca empirycznego uzasadnienia. Tak naprawdę jednak w oświeceniowym światopoglądzie racjonalizm na ogół łączył się z empiryzmem i oznaczał postawę nakazującą rozumową analizę poznawanej doświadczalnie rzeczywistości. Przeciwstawiał się wtedy irracjonalizmowi – prawomocna może być jedynie wiedza zgodna z rezultatami nauki. Odrzucano więc wiedzę zdobytą dzięki intuicji czy objawieniu, dążąc do postawy antydogmatycznej. Empiryzm – zajmuje się problemem dochodzenia do wiedzy. Jest to postawa charakterystyczna dla światopoglądu oświeceniowego, która zakłada, że źródłem ludzkiego poznania jest wyłącznie zmysłowe doświadczenie (empiria). Prekursorem empiryzmu był angielski filozof Francis Bacon odrzucający wszystko to, czego nie da się potwierdzić w praktyce. Empiryści negowali możliwość poznania o charakterze wyłącznie rozumowym, poznania będącego racjonalną spekulacją. Zwolennicy tej postawy przyjmują, że człowiek nie ma żadnej wiedzy wrodzonej, że rodzi się niczym tabula rasa, czyli „czysta (niezapisana) tablica”. Umysł ludzki stopniowo dopiero zapełnia się treściami pochodzącymi z zewnątrz. Autorem pojęcia tabula rasa był John Locke. Jako empirysta kładł on oczywiście nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawczym i opisywał mechanizmy działania umysłu tworzącego z prostych początkowo idei skomplikowane idee złożone. Sensualizm – pogląd filozoficzny głoszący, że wiedza ludzka powstaje na podstawie wrażeń dostarczanych umysłowi przez zmysły. Łączył się on z empiryzmem i racjonalizmem wskazującym na konieczność poddania informacji dostarczanych przez zmysły racjonalnej analizie, która pozwali przewidzieć ich prawdziwość. Do głównych przedstawicieli sensualizmu należeli: G. Berkeley, D. Hume, J. Locke, D. Diderot oraz E. de Condillac. Ten ostatni, uczony francuski z kręgu encyklopedystów, jest autorem Traktatu o wrażeniach (1749), w którym opisywał myślowy eksperyment mający dowieść znaczenia poznania zmysłowego. Wolterianizm – źródłem określanych tym terminem tendencji światopoglądowych i literackich była twórczość i działalność francuskiego myśliciela, dramaturga i poety Woltera. Dążył on do odrzucenia postawy religijnej jako fundamentu całościowej wizji świata. Wolter był deistą i poświęcił wiele wysiłku głoszeniu idei tolerancji i próbom ograniczenia wpływu Kościoła. Propagował racjonalizm, a jego krytyka religii łączyła się często z libertynizmem. Wypowiadał się także w kwestii modelu i sposobu funkcjonowania państwa – dążył do reformy absolutyzmu, a także do zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa i – (łac. libertinus ‘wyzwolony’) jest zespołem zjawisk światopoglądowych, literackich i obyczajowych, które rozprzestrzeniły się w XVII i XVIII wieku w Europie Zachodniej (zwłaszcza we Francji). Początkowo pojęcie to odnosiło się wyłącznie do postawy intelektualnej – libertynami (inaczej wolnomyślicielami) nazywano ludzi o poglądach drastycznie odbiegających od ortodoksji chrześcijańskiej, zwolenników filozofii racjonalistycznej i materializmu, którzy łączyli te przekonania z epikureizmem i hedonizmem. Z czasem to właśnie obyczajowy charakter tego zjawiska zaczął dominować i termin libertynizm oznaczał przede wszystkim prowokacyjne łamanie zasad moralności chrześcijańskiej w sferze życia erotycznego, a libertynem określano po prostu człowieka żyjącego rozpustnie. Deizm – pogląd religijny wypływający z charakterystycznego dla racjonalizmu przeciwstawienia się wiedzy objawionej i dogmatom wiary. Przez swych zwolenników uznawany za pierwotną, naturalną religię ludzkości przyjmującą istnienie Boga – siły sprawczej, która stworzyła świat materialny i prawa nim rządzące, jednak obecnie nieingerującą bezpośrednio w jego działanie. Według deistów istnienie tej siły sprawczej wyjaśnia racjonalną strukturę świata i stałość praw fizyki. Akceptują oni również nakazy moralne płynące z religii, odrzucając jednocześnie objawienie i wyznaniowe formy wiary, a więc instytucje kościelne oraz święte księgi pozbawione – ich zdaniem – jakiejkolwiek wartości – to pogląd odrzucający wiarę w Boga lub zaprzeczający jego istnieniu. Wraz ze wzrostem popularności oświeceniowego racjonalizmu stał się on składnikiem światopoglądu części myślicieli tej epoki. Ateizm pojawia się w pismach francuskiego filozofa przyrody, współpracownika Encyklopedii, Paula Holbacha. Oświecenie było bez wątpienia okresem zwątpienia w religię i wiarę, zwłaszcza objawiającym się w stosunku do religii i Kościoła katolickiego. Nie była to jednak epoka zupełnie pozbawiona metafizycznych pytań i zachowań. Kryzys chrześcijaństwa, który ogarnął Europę po epoce wojen religijnych, spotęgowany został również krytyką filozofów, którzy negowali możliwość zaangażowania się Kościoła w sferę społeczną, polityczną i kulturową. Krytyce poddane zostały dogmaty i przeświadczenie, że doskonałość oraz wieczne szczęście można osiągnąć tylko na „tamtym świecie”, czyli po śmierci. Poglądy takie nie wypływały z ateizmu, lecz z deizmu, czyli przeświadczenia, iż Bóg, po stworzeniu świata i człowieka, przestał się nimi interesować. Tak rozumiany Bóg jest Wielkim Zegarmistrzem, który – jak można powiedzieć metaforycznie – nakręcił zegarek i pozostawił go samemu sobie. Bóg w tym ujęciu jest Bytem Najwyższym, Stwórcą, który nie ingerował w świat i jego sprawy oraz dzieje. Deiści, choć uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata i uznawali wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzucali objawienie i wyznaniowe formy wiary. Deistami byli Diderot i Wolter, obaj zaciekle walczący z fanatyzmem epoki zdawali sobie sprawę, iż człowiek jest z natury homo religiosus, czyli bytem religijnym, stąd też stworzyli koncepcję religii naturalnej, opartej na rozumie i prawach wynikających z natury człowieka, które określałyby moralność. Człowiek kierujący się zasadami takiej religii dążyłby do osiągnięcia szczęścia już na ziemi oraz do unikania nieszczęść. Pojęcia związane z Oświeceniem Racjonalizm – wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy. Najistotniejszą siłą i cechą człowieka według tej koncepcji jest rozum, a przesądy, uprzedzenia, zabobony i pozaziemskie ingerencje należy odrzucić. I po dziś dzień racjonalistą nazywamy człowieka, który kieruje się w życiu rozumem, a nie intuicją, czy metafizycznymi odczuciami. Klasycyzm – w sztuce nurt ten charakteryzował się realizacją prawdy i piękna (mimesis – wierność, naśladowanie, rzeczywistość). Racjonalizm (rozum) był podstawowym punktem ideologii klasycyzmu. Twórcy nawiązywali do antyku i starożytnych ideałów. Uznają normy w literaturze i sztuce wyznaczone przez Arystotelesa i Boileau. Obowiązuje jedność czasu, miejsca i akcji. Klasycyzm charakteryzuje ład, harmonia, spokój i tradycyjne normy literackie. Rokoko - był to styl, który rozwinął się w sztuce XVIII w. w opozycji do dominującego w tej epoce klasycyzmu. W literaturze rokoko objawiał się zamiłowaniem do elegancji formy i subtelności treści. Najczęstszym tematem była zmysłowa miłość. Sentymentalizm - nazywamy prąd literacki, który był nastawiony na penetrację wewnętrznego, uczuciowego życia człowieka. Sentymentaliści głosili pochwałę czułości i prostoty, zachwyt nad pięknem przyrody. Literatura sentymentalna pogłębiła analizę psychologiczną postaci. W poezji przełamała zaś suchy i wzniosły ton języka klasycyzmu, zwracając szczególną uwagę na śpiewność i melodyjność wiersza. Empiryzm – prąd filozoficzny przypisujący doświadczeniu główną rolę w procesie poznania. Jest przeciwieństwem do racjonalizmu, bo głosi, że w życiu najważniejsze jest doświadczenie. Deizm – pogląd filozoficzno-teologiczny zakładający, iż Bóg stworzywszy wszechświat nie ingeruje odtąd w losu świata i rozwój przyrody oraz życie ludzkie. Kierunek racjonalistyczny, odwołujący się do rozumu i odrzucający wiarę w Opatrzność Boską, cuda i objawienie, prowadzący do negowania roli Kościoła jako pośrednika między Bogiem i ludźmi, do głoszenia prymatu moralności nad religią i uniezależnienia nauki od dogmatów wiary. Ateizm – pogląd filozoficzny odrzucający wiarę w istnienie Boga i wszelkich sił nadprzyrodzonych, niematerialnych. Jest to przeciwieństwo teizmu. Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej. Peryfraza – zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu jego omówieniem. Jest to figura poetycka o retorycznym rodowodzie. Bajka - epicka opowiastka wierszem lub prozą w formie przypowieści, zawierająca naukę moralną bądź dydaktyczną, posługująca się typowymi cechami (charakterami), niekiedy upostaciowanymi w zwierzętach, roślinach, przedmiotach. Bohaterami bajek są ludzie, zwierzęta (rodzaj najbardziej rozpowszechniony) i przedmioty, uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru, zwłaszcza jego przywary. Pochodzi od starożytnego Ezopa. Satyra – gatunek epicki o charakterze krytycznej, często zaczepnej gawędy dydaktycznej. W jej intencji leży ośmieszenie ludzi, idei, zjawisk. W tym celu autorzy posługują się rozmaitymi środkami komizmu. Libertynizm – ruch umysłowy wyrażający niezależność poglądów od ortodoksji religijnej, przedstawiający się w postawie laickiej, dążenie do przyjemności i rozkoszy, śmierć nie istnieje. Libertynami nazywano ludzi o podejrzanej reputacji moralnej. Powiastka filozoficzna – utwór łączący cechy powieści awanturniczej z przypowieścią moralną o wyrazistej tezie filozoficznej. Akcja nosi tu charakter pretekstowy, często żartobliwy, stanowiąc swoistą przyprawę towarzyszącą prezentacji założenia autorskiego – zwykle chodzi tu o ukazanie zalet racjonalistycznego światopoglądu i satyryczny obraz rzeczywistości. Oświecenie – światopogląd, filozofia. Epoka oświecenia nie była jednorodna pod względem filozoficznym czy światopoglądowym. Mogło to wynikać z faktu, iż twórcami tej epoki byli zarówno arystokraci, szlachta i emancypujący (rozwijający) się mieszczanie. Mimo to można wyodrębnić zasadnicze postawy i idee znamienne dla oświecenia: K r y t y c y z m: Postawa odnosząca się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych, do Kościoła i form życia religijnego, do ustaleń nauki; R a c j o n a l i z m: Kierunek filozoficzny przyznający rozumowi ludzkiemu główną rolę w procesie poznania, negujący rolę w procesie doświadczenia, intuicji, poznania mistycznego, objawienia. Jego prekursorem był Kartezjusz autor słynnego stwierdzenia: Cogito ergo sum. Stał się on głównym nurtem myślowym w XVIII w. D e i z m: Pogląd filozoficzno-teologiczny zakładający, iż Bóg stworzywszy wszechświat nie ingeruje odtąd w losy świata i rozwój przyrody i życie ludzkie. Jest to kierunek racjonalistyczny, odwołujący się do rozumu i odrzucający w Opatrzność Boską, cuda i objawienie. Prowadzi do negowania roli Kościoła jako pośrednika między Bogiem i ludźmi. Głosi prymat moralności nad religią i uniezależnieniem nauki od dogmatów wiary. A t e i z m: Pogląd filozoficzny odrzucający wiarę w istnienie Boga i wszelkich sił nadprzyrodzonych, niematerialnych – przeciwieństwo Teizmu. E m p i r y z m: Pogląd filozoficzny gdzie znalazł uzasadnienie oświeceniowy krytycyzm. Jego prekursorem był angielski filozof Francis Bacon. Kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego się nie da potwierdzić w praktyce. Owocem dwóch sprzecznych kierunków filoz.: racjonalizmu i empiryzmu, był optymizm poznawczy, wiara w możliwości odkrywania praw rządzących światem i społeczeństwem. W związku z tym powszechnie akcentowano potrzebę oświecenia ludzi, nakładając na literaturę funkcje u t y l i t a r n e (użytkowe) i przypisywano ogromną rolę edukacji i wychowaniu (encyklopedia). S e n s u a l i z m: Pogląd filozoficzny według którego źródłem wiedzy są wyrażenia zmysłowe będące odbiciem rzeczywistości. Jeden z jego twórców, angielski filozof John Lock wprowadził pojęcie tabula rasa (czysta karta), określając w ten sposób umysł dziecka, pozbawiony jakichkolwiek wrodzonych idei i zasad, kształtowany dopiero przez doświadczenie i edukację. N a t u r a: Pojęcie natury sprowadzało się do przekonania o istnieniu stałych, niezmiennych, “naturalnych” cech człowieka i świata. Wg. Rousseau cechy te bywają zniekształcone w rozwoju cywilzacyjnym, należy więc przywrócić to, co zgodne z naturą, czyli podstawowe prawa człowieka i jego dążenie do szczęścia. Szczęście jednostki jest harmonijnie powiązane ze szczęściem ogółu, a osiągane przez pracę, która prowadzi do postępu.

pogląd odrzucający wiarę w boga